የዋጋ ግምት መረዳት፤ የተጋነነ ዋጋና የረከሰ ዋጋ ?!

በኢትዮ ቴሌኮም ውስጥ ኢንቨስት ማድረግ መፈለግ ወይም አለመፈለግዎን ከመወሰንዎ በፊት ስለዋጋ ግምት አወጣጥ መሰረታዊ ነገሮችን መረዳት ያስፈልግዎታል። በቀላል አነጋገር፣ የዋጋ ግምት የሆነ ነገር ምን ያህል ዋጋ እንዳለው የመወሰን ሂደት ነው። ልክ መኪና እንደመግዛት ያስቡት። የተለጠፈው ዋጋ ሻጩ መኪናው ዛሬ ምን ያህል ዋጋ እንዳለው እንደሚያስብ ይነግርዎታል፣ ነገር ግን መኪናው የተባለውን ዋጋ ያህል መሆን አለመሆኑ አጠራጣሪው ክፍል ነው።

አንድ ነገር ከመጠን በላይ ዋጋ ሲኖረው፣ ዋጋው ከእውነተኛ ዋጋው ከፍ ያለ ነው ማለት ነው - ሞተሩ ጉድለት ያለበት ብልጭልጭ መኪና እንጀመግዛት ማለት ነው። በሌላ በኩል አንድ ነገር ዝቅተኛ ዋጋ ሲኖረው ደግሞ ልክ ብርቅዬ ዕንቁ በግልጽ እይታ ውስጥ ተደብቆ እንደማግኘት ነው - ወይም ደግሞ ምርጥ ዘመናዊ መኪና ከእውነተኛ ዋጋው በጣም ባነሠ ዋጋ ከገበያ ላይ እንደመሸመት ያህል ነው።

ታዲያ ኢትዮ ቴሌኮም ከመጠን በላይ ዋጋ እንዳለው ወይም ዝቅተኛ ዋጋ እንዳለው እንዴት ያውቃሉ? መልሱ በኩባንያው የዋጋ ግምት ዘዴዎች ላይ ይንተራሳል ። ከሁሉም በላይ ደግሞ እነዚያ ቁጥሮች ከትልቁ ምስል ጋር እንዴት እንደሚጣጣሙ መገምገምም ይጠይቃል። ይህ ስልት በስቶክ ማርኬት ቋንቋ ፈንዳሜንታል አናሊሲስ በመባል ይጠራል።

የኢትዮ ቴሌኮም 300 ቢሊዮን ብር ግምት ምንድነው?

ኢትዮ ቴሌኮም ዴሎይት በተባለ የፋይናንስ አማካሪ ተቋም 300 ቢሊዮን ብር የዋጋ ግምት ተሠጥቶታል። ይህም በሁለት በሰፊው ተቀባይነት ባላቸው ዘዴዎች ላይ የተመሠረተ የመገመቻ ዘዴዎች የተሠራ መሆኑን ከኢትዮ ቴሌኮም የንግድ መግለጫ (ፕሮስፔክተስ) ላይ የተገለፀ ሲህን እነዚህም ዘዴዎች የገቢ አቀራረብ እና የገበያ አቀራረብ በመባል የሚጠሩ ናቸው። እነዚህ ዘዴዎች ባለሀብቶች ስለ ኩባንያው የአሁኑ ዋጋ እና የወደፊት ዕድገት አቅም ዙሪያ ሰፊ እይታን ይሰጣሉ። እነዚህ ዋጋ መተመኛ ስልቶች በእርግጥ ምን ማለት ናቸው?

• የገቢ አቀራረብ (Income Approach):- ይህ ዘዴ ኢትዮ ቴሌኮም ወደፊት ምን ያህል ገንዘብ እንደሚያገኝ ይተነብያል። ከዚያም ይህንን የወደፊት ገቢ ዛሬ ላይ ምን ያህል ዋጋ እንዳለው ያሠላል። የወደፊቱ የኩባንያው ገቢ የዛሬ ዋጋው ማለት የኩባንያው ተመን (Valuation) እንደማለት ነው። ቤት ገዝተው ቢያከራዩ ምን ያህል ክፍያ እንደሚያስከፍሉ እንደመገመት ያስቡት። ዋናው ሀሳብ የኩባንያው የወደፊት የገንዘብ ፍሰት ምን እንደሚሆን ማወቅ እና ከዚያም እነዚያ የገንዘብ ፍሰቶች ዛሬ ምን ያህል ዋጋ እንዳላቸው መወሰን ነው። ይህ የኢትዮ ቴሌኮምን ውስጣዊ ዋጋ (Intrinsic Price) ይሰጠናል - በጊዜ ሂደት ሊያመነጨው በሚችለው ላይ የተመሠረተ እውነተኛ ዋጋ (Fundamental Value) እንደማለት ነው።

• የገበያ አቀራረብ ዘዴ (Market Approach)፡ ይህ ዘዴ ኢትዮ ቴሌኮምን በአካባቢው እና በዓለም አቀፍ ደረጃ ከሚገኙ ተመሳሳይ የቴሌኮም ኩባንያዎች ጋር ያወዳድራል። ይህንን ስልት ደግሞ እንዲህ ይመልከቱት:: እርስዎ ቤት ለመሸጥ ቢፈልጉ ጥሩ ዋጋ ለቤትዎ ለማውጣት ምን ያደርጋሉ? አቋራጩ መንገድ በተመሳሳይ ሰፈር ውስጥ ያሉ ተመሳሳይ ቤቶች ምን ያህል እንደሚሸጡ ዞር ዞር ብሎ ማየት ላይ ያተኩራል። የገበያ አቀራረብ ግምገማው ኢትዮ ቴሌኮምን ከሌሎች የቴሌኮም ኩባንያዎች ጋር በማወዳደር ምን ያህል የሽያጭ ዋጋ ሊያወጣ እንደሚችል የተጠቀመበት ይህን ሁለተኛ ስልት ነበር ማለት ነው።

አሁን የዋጋ ግምቱ እንዴት እንደተሰላ ስለተረዳን፣ ለእርስዎ እንደ ገዠ ባለሐብት ምን ማለት እንደሆነ ደግሞ እንመልከት።

300 ቢሊዮን ብር ፤ ከመጠን በላይ ዋጋ ወይስ ተገቢ ዋጋ?

ኢትዮቴሌኮም አንድ ቢሊየን ሼሮች አሉት። የተገመተው አጠቃላይ ዋጋ ማለትም 300 ቢሊዮን ብር ለአንድ ቢሊዮን አክሲዮኖች ሲካፈል፤ የአንድ አክሲዮን ዋጋ 300 ብር ይሆናል ማለት ነው። ታዲያ የአንድ አክክሲዮን ዋጋ 300 ብር ከሆነ ኢትዮ ቴሌኮም የወርቅ ትኬት እያቀረበ ነው ወይስ ኩባንያው በጣም ብዙ እየጠየቀ ነው? ይህንን ለመመለስ አንድ አክሲዮን ከመጠን በላይ ዋጋ እንዳለው ወይም ዝቅተኛ ዋጋ እንዳለው ለመገምገም የሚያገለግል የተለመደ የፋይናንስ መለኪያ መመልከት ስላለብን ወደዚያ እናምራ፤ ይህ ስልት የዋጋ-ወደ-ገቢ (P/E) ጥምርታ ወይም P/E Ratio በመባል ይጠራል።

በ2024 የኢትዮ ቴሌኮም የተጣራ ትርፍ 19 ቢሊዮን ብር መሠረት የኩባንያው የP/E ጥምርታ 15.8 አካባቢ ነው (300 ቢሊዮን ብር የዋጋ ግምቱን በ19 ቢሊዮን ብር ትርፍ በማካፈል የሚገኝ ተመን ነው)። ይህ ታዲያ እንዴት ይታያል? በአፍሪካ ውስጥ ያሉ የቴሌኮም ኩባንያዎች በተለምዶ ከ18 እስከ 20 የሚደርስ የP/E ጥምርታ አላቸው። ለምሳሌ የኬንያው ሳፋሪኮም በ19 የP/E ጥምርታ ይገበያያል። ሌላኛው ዋና የአፍሪካ ቴሌኮም ኤምቲኤን ግሩፕ ደግሞ 17 አካባቢ የP/E ጥምርታ አለው።

ይህ የሚያሳየው ኢትዮ ቴሌኮም በእውነቱ ዝቅተኛ ዋጋ ሊኖረው እንደሚችል ይህ ማወዳደሪያ ስልት ያሳያል ማለት ነው። ከተወዳዳሪዎቹ ጋር ሲነጻጸር የኩባንያው አክሲዮኖች በገቢ ረገድ ዝቅተኛ ዋጋ አላቸው፣ ይህም የኢትዮቴሌኮም የአክሲዮኑ ዋጋ ወደፊት የማደግ ዕድል እንዳለው ሊያመለክት ይችላል። ኩባንያው ገቢውን እና ትርፉን ማሳደግ ከቀጠለ አክሲዮኑን ቀድመው የገዙ ኢንቨስተሮች ወደፊት በአክሲዮን ዋጋ ትርፍ አማካኝነት ከፍተኛ ጥቅም (Capital Gain Rate) ሊያገኙ ይችላሉ እንደማለት ነው።

ግን ከታሪኩ የበለጠ ነገር አለ…

በኢትዮ ቴሌኮም ውስጥ አክሲዮን በመግዛት ተስፋ ከመደሰትዎ በፊት በኢንቨስትመንት ውሳኔዎ ላይ ተጽዕኖ ሊያሳድሩ የሚችሉ ጥቂት ቁልፍ ነገሮችን ግምት ውስጥ ማስገባት አለብዎት። ከዚህ ጋር ተያይዘው ስለሚመጡት አደጋዎች እና እድሎች በጥልቀት እንመርምር።

1. ፈሳሽነት፡ በፈለጉት ጊዜ ገንዘብ ማውጣት ይችላሉ?

ከቅድመ-IPO ኢንቨስትመንቶች ጋር ካሉት ትልልቅ ፈተናዎች አንዱ ፈሳሽነት (Liquidity) ነው። በቀላሉ በአክሲዮን የገበያ ማዕከላት ላይ መግዛት እና መሸጥ ከሚችሉት የህዝብ ንግድ አክሲዮኖች በተለየ፣ እንደ ኢትዮ ቴሌኮም ቅድመ-IPO አክሲዮኖች ብዙውን ጊዜ ኩባንያው ወደ ህዝብ እስኪሄድ ድረስ ሊሸጡ አይችሉም። ይህ ማለት አሁን የኢትዮ ቴሌኮም አክሲዮኖችን ከገዙ፣ ኩባንያው በኢትዮጵያ ሴኩሪቲስ ኤክስቼንጅ (ESX) ላይ እስኪመዘገብ ድረስ ለተወሰነ ጊዜ፣ ምናልባትም ለዓመታት ሊይዟቸው ይችላሉ ማለት ነው። ለረጅም ጊዜ ኢንቨስትመንት ዝግጁ ካልሆኑ ይህ ትልቅ ኪሳራ ሊሆንብዎ ይችላል። ማለትም ገንዘብ በፍጥነት ቢፈልጉ የአክሲዮን መብትዎን መሸጥ አይችሉም።

2. የመረጃ አለመመጣጠን፡ በቂ እውቀት አለዎት?

ከቅድመ-IPO ኢንቨስትመንቶች ጋር ሌላው ሊከሰት የሚችል አደጋ የህዝብ መረጃ እጥረት ነው። በስቶክ ኤክስቼንጅ ላይ የሚገበያዩ ኩባንያዎች ለባለሀብቶች ብዙ መረጃዎችን ይፋ ማድረግ ይጠበቅባቸዋል፣ ነገር ግን እንደ ኢትዮ ቴሌኮም ያሉ ቅድመ-IPO ኩባንያዎች ግልጽ ላይሆኑ ይችላሉ። ይህ “የመረጃ አለመመጣጠን” የሚባል ሁኔታን ይፈጥራል፣ በዚህ ውስጥ የተሟላ የኢንቨስትመንት ውሳኔ ለማድረግ የሚያስፈልግዎትን ሁሉንም መረጃ ላያገኙ ይችላሉ። በቀጣይ ፅሁፌ ውስጥ እነዚህ የተደበቁ መረጃዎች ምን ምን እንደሆኑ አካፍሎታለሁ። እዚህ ላይ ጥልቅ ምርምር እና ተገቢውን ጥንቃቄ ማድረግ በጣም አስፈላጊ ነው።

3. የገበያ ስሜት፡ ሌሎች ባለሀብቶች ምን ያስባሉ?

ኢትዮ ቴሌኮም ዛሬ ዝቅተኛ ዋጋ ቢኖረውም፣ ወደፊት የአክሲዮን ዋጋው በኩባንያው የፋይናንስ አፈፃፀም ላይ ብቻ አይወሰንም። ኩባንያው በኢትዮጵያ ስቶክ ኤክስቼንጅ ላይ ሲመዘገብ የአክሲዮኖች ዋጋ በገበያ ስሜት አማክካኝነት ከፍተኛ ተጽዕኖ ያድርባቸዋል - ሌሎች ባለሀብቶች በኩባንያው ተስፋ ላይ የሚኖራቸው እምነት ብሩህ ወይም ጨለምተኛ መሆን የኩባንያውን ዋጋ ሊከሠክሠው ወይም ደግሞ የበሐጠ ሊሰቅለው ይችላል። ስለሆነም Sentimental Analysis መስራት አለብዎ ማለት ነው። ስለ ኩባንያው የሚወጡ ቀጣይ ዜናዎች፤ በቴሌኮም ዘርፍ ውስጥ ያሉ ክስተቶች እና ሰፋ ያሉ አገራዊና ዓለማቀፋዊ የኢኮኖሚ አዝማሚያዎች ሁሉ በኢንቨስተር ባለመብቶች ግንዛቤና ስሜት ላይ ተጽዕኖ ሊያሳድሩ ይችላሉ። አዎንታዊ ክስተቶች የአክሲዮኑን ዋጋ እንዲጨምር ሊያደርጉ ሲችሉ አሉታዊ ስሜቶች ደግሞ ሊያወርዱት ይችላሉና ይጠንቀቁ።

4. የኢትዮጵያ ስቶክ ማርኬት፤ ገና ያልታወቀ አዲስ ቀጠና!

የኢትዮጵያ የአክሲዮን ገበያ ገና በጅምር ላይ ስለሆነ እንደ ኢትዮ ቴሌኮም ባሉ ቅድመ-IPO ላይ ኢንቨስት ማድረግ ልዩ አደጋዎች አሉት። የኢትዮጵያ ሴኩሪቲስ ኤክስቼንጅ ጀማሪ ገበያ በመሆኑ የገበያ ሁኔታዎች ግብይቱ እያደገ ሲሄድ ተለዋዋጭ ሊሆኑ ይችላሉ። የሕግ ተቆጣጣሪ ለውጦች፣ የፖለቲካ ለውጦች እና የኢኮኖሚ መዋዠቅ ሁሉም በኢትዮ ቴሌኮም አፈፃፀም እና በኢትዮጵያ አጠቃላይ የአክሲዮን ገበያ ላይ ተጽዕኖ ሊያሳድሩ ይችላሉና እነዚህንም ጉዳዮች ታሳቢ ያድርጉ።

ኢትዮ ቴሌኮም ለእርሶ ተስማሚ ይሆን?

በአንድ አክሲዮን 300 ብር፣ ኢትዮ ቴሌኮም አጓጊ እድል አቅርቧል። ኩባንያው ከአፍሪካ እኩዮቹ ጋር ሲነጻጸር ትንሽ ዝቅተኛ ዋጋ ያለው ይመስላል፣ ይህም ዋጋው ወደፊት የማደግ ተስፋ እንዳለው ሊያመለክት ይችላል። ኢትዮ ቴሌኮም ጥሩ አፈፃፀም ማሳየቱን ከቀጠለ፣ ኩባንያው ወደ ህዝብ በኢትዮጵያ ስቶክ ኤክስቼንጅ ላይ ከተመዘገበ በኋላ ቀደምት ባለሀብቶች (ኢንቨስተሮች) ከፍተኛ ትርፍ ሊያገኙ ይችላሉ።

ነገር ግን፣ እንደ ማንኛውም ቅድመ-IPO ኢንቨስትመንት፣ ግምት ውስጥ መግባት ያለባቸው አደጋዎች አሉ። የተገደበው ፈሳሽነት፣ ሊኖሩ የሚችሉ የመረጃ ክፍተቶች እና በኢትዮጵያ የአክሲዮን ገበያ ዙሪያ ያሉ እርግጠኛ የማያደርጉ የፖለታካና የኢኮኖሚ ዳራዎች ስላሉ ውሳኔ ከማድረግዎ በፊት ሊመዘኑ የሚገባቸው አስፈላጊ ነገሮች ናቸው።

በመጨረሻም ኢትዮ ቴሌኮም ጥሩ ስምምነት መሆን አለመሆኑ ኪሳራ በመቋቋም አቅምዎ (Risk tolerance) እና በኢንቨስትመንት አድማስዎ ላይ የተመሠረተ ነው። አክሲዮኖችዎን ለረጅም ጊዜ ለመያዝ እና የአዳዲስ ገበያዎች እርግጠኛ አለመሆን ያን ያህል የማያስጨንቅዎ ከሆነ አክሲዮኑን መግዛት ግምት ውስጥ መግባት ያለበት እድል ሊሆን ይችላል። ነገር ግን ፈጣን ትርፍ እየፈለጉ ከሆነ ወይም ደህንነቱ የተጠበቀ እና ፈሳሽ ኢንቨስትመንቶችን የሚመርጡ ከሆነ፣ በጥንቃቄ መቅረብ ጥበብ ሊሆን ይችላል።

ስለዚህ ትልቁ ጥያቄ ይቀራል፤ በአንድ አክሲዮን 300 ብር ኢንቨስት ለማድረግ ዝግጁ ነዎት ወይስ ገበያው እንዴት እንደሚሆን ይጠብቃሉ? ይህን መወሰን የሚችሉት እርስዎ ብቻ ነዎት።

ቀጣይ ፅሁፎችን ይከታተሉ። በስቶክ ማርኬት ዙሪያ ባዘጋጀነው ልዪ ስልጠና ዙሪያ ይሳተፉ።

Dr. Abush Ayalew is a passionate advocate for financial literacy and empowerment. He holds an MBA in Finance from Lincon University (Gold Medalist) and has years of experience in the global stock market. He is the founder of Adwa Transformation Center, an online platform dedicated to providing accessible and practical financial education. Dr. Abush is also the author of several books on finance and investing. He believes that everyone has the potential to achieve financial freedom through knowledge and strategic action.

Ready to deepen your understanding of investment strategies and market dynamics? Enroll in our comprehensive stock market courses at Adwa Transformation Center and gain the knowledge and skills to navigate the complexities of the financial world with confidence! Visit our website: https://www.adwatransformation.com.